Lokale partijen en subsidies

quote:

Opinie 07: 'Nieuwe politieke partijen ontkomen niet aan populisme'

GERRIT VOERMAN, POLITIEK HISTORICUS:

Het aantal nieuwe lokale partijen dat meedoet aan de gemeente-raadsverkiezingen van 7 maart is groter dan ooit. Veel nieuwkomers zullen niet ontkomen aan populisme, verwacht Gerrit Voerman, directeur van het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen van de RUG.

Dit jaar doen 35 procent meer lokale partijen mee aan de gemeenteraadsverkiezingen dan vier jaar geleden, zo bleek uit onderzoek van het dagblad Trouw. In 2002 behaalden lokale partijen landelijk al 26 procent van het totale aantal gemeenteraadszetels. Daarmee waren ze voor het eerst de grootste politieke stroming van Nederland.

Hadden veel lokale lijsten toen ‘leefbaar’ in hun naam, dit jaar maken partijen vaak combinaties met ‘transparant’. Nieuw is ook dat veel etnische lijsten en jongerenpartijen aan de gemeenteraadsverkiezingen meedoen. ‘Dit kun je moeilijk anders uitleggen dan onvrede over de wijze waarop gevestigde partijen opereren in de lokale politiek’, zegt historicus Gerrit Voerman. ‘Als burgers dachten dat hun belangen al goed behartigd werden, waren deze nieuwe partijen niet nodig.’

Onvrede
Veel lokale partijen zetten zich af tegen de gevestigde politiek, die vaak wordt gedomineerd door afdelingen van landelijke partijen. ‘Het is “wij” tegenover “zij”’, zegt Voerman. “‘Wij” luisteren naar de kiezer. “Zij”, de grote partijen, zijn alleen gericht op het stadhuis. Zij vormen een ons-kent-ons-wereldje, dat onderling alle baantjes verdeelt.’

De klacht van de lokale partijen kan gebaseerd zijn op reële uitsluiting. ‘Natuurlijk ontstaan er bij de lokale afdelingen van landelijke partijen kliekjes die buitenstaanders niet op de kandidatenlijst zetten’, zegt Voerman. ‘Maar kliekjes vormen zich in elke organisatie. En na de electorale gebeurtenissen van 2002 proberen de grote partijen bewust het contact met de burger te verbeteren.’

Voor veel lokale partijen is het juist een bewuste tactiek om het beeld van een regenteske gevestigde orde te benadrukken. ‘Ze gebruiken het als populistisch breekijzer om binnen te komen. Of hun retoriek terecht is of niet, dat beeld dat lokale partijen oproepen kan genoeg zijn om een deel van de kiezers aan te spreken.’

Achterstand
Hoe groot de steun voor lokale lijsten in de komende verkiezingen is, durft Voerman niet te zeggen. Hij veronderstelt dat om veel lokale lijsten inmiddels een aureool hangt van ruzie, opstappen en crisis. Tijdens de eerste helft van de afgelopen raadsperiode, van 2002 tot 2004, nam het aantal afsplitsingen sterk toe. In zestig procent van die gevallen ging het om lokale partijen. In ongeveer 25 van de 154 gemeentes waar een ‘leefbare’ partij actief was, stapten één of meer raadsleden uit die fractie. Daarom verwacht Voerman dat de ‘leefbaren’ nu flink zullen verliezen. Of hun slechte naam besmettelijk is voor andere lokale partijen, valt nog te bezien.

Dat lokale partijen kwetsbaar blijken voor interne conflicten, is niet zo verbazingwekkend, zegt Voerman. De organisatie van een nieuwe lokale partij is vaak nog zwak, politieke ervaring ontbreekt en de partijen hebben de neiging politieke avonturiers aan te trekken. In het geval van crises is er nog geen traditie om conflicten op te lossen en zijn er nog geen ervaren figuren die respect genieten die bemiddelend kunnen optreden.

Voor steun kunnen lokale afdelingen nog altijd aankloppen bij hun landelijke partijbureau. Dat kan partijgenoten bijstaan met advies en cursussen. De financiële armslag van grote partijen hiervoor is aanzienlijk, mede dankzij de landelijke subsidie die ze ontvangen. Lokale partijen hebben geprotesteerd dat zij géén subsidie ontvangen. Op dit moment wordt gesproken over een nieuwe regeling. Begrijpelijk, vindt Voerman. ‘Het is oneerlijk dat de lokale partijen het zonder subsidie moeten doen.’

Vraag en aanbod
Voor de komende gemeenteraadsverkiezingen wordt een hoge opkomst verwacht. Een goede zaak, zegt Voerman. Onvrede kan zich ook uiten in een lage opkomst, als burgers weinig verwachten van het politieke systeem. Het is beter dat ontevreden kiezers naar de stembus gaan om hun proteststem uit te brengen op nieuwe partijen. ‘Het is een kwestie van vraag en aanbod. Als nieuwe partijen iets bieden waarin kiezers geïnteresseerd zijn, dan groeit hun aanhang. Dan vind ik dat het democratische systeem in Nederland behoorlijk goed werkt.'

quote:

Is er in de gewijzigde wet ook iets geregeld voor lokale politieke partijen?

Nee, de wet is nog steeds alleen van toepassing op landelijk vertegenwoordigde partijen. Bij de voorbereiding van deze wetswijziging is door zowel de Eerste Kamer als de Tweede Kamer brede kritiek geleverd op het feit dat lokale politieke partijen hiermee achtergesteld worden. Zij vervullen lokaal namelijk dezelfde functies als landelijke partijen, maar ontvangen daarvoor geen subsidie en delen dus ook niet mee in de verhoging hiervan. De VNG heeft op 2 december 2004 aan de Tweede Kamer een brief gestuurd waarin hierop ook gewezen is. Deze kunt u terugvinden op www.vng.nl onder "VNG brieven", "brieven aan parlement".

De kritiek heeft niet heeft geleid tot aanpassingen in de wet. Wel heeft de Tweede Kamer de motie Dubbelboer aangenomen (kamerstuk 29 869, nr.14), waarin de minister van BZK verzocht wordt om te onderzoeken op welke wijze steun van de rijksoverheid voor landelijke koepels van lokale partijen geregeld kan worden. In antwoord hierop heeft minister Remkes per brief (23 augustus 2005, kamerstuk 29 869, nr.16) aangegeven dat het kabinet het belang onderschrijft dat lokaal georganiseerde partijen hebben voor de lokale democratie. Facilitering van deze partijen ziet de minister echter niet als een taak van de rijksoverheid. Dat zou stuiten op praktische bezwaren, zoals de vele bureaucratie die een subsidierelatie van het Rijk met vele honderden partijen met zich mee zou brengen. Meer principieel ziet de minister geen taak, gezien de rolverdeling tussen rijk en gemeenten.

De discussie hierover is op het moment van schrijven (oktober 2005) nog niet afgerond. De Tweede Kamer heeft naar aanleiding van de brief van minister Remkes nog nadere vragen gesteld. Daarnaast is de VNG nog in gesprek met het ministerie over o.a. de uitleg die de minister geeft over de rol van gemeenten bij subsidiëring van politieke partijen.

Is het nu een taak voor gemeenten om lokale partijen te subsidiëren en moeten gemeenten verzoeken om subsidie van lokale partijen nu inwilligen?
Er is geen sprake van een nieuwe taak of verplichting van gemeenten, om lokale politieke partijen te gaan subsidiëren. Nieuwe (verplichte) taken dienen wettelijk te worden vastgelegd, in goed overleg met de gemeenten en de VNG, en dat is hier niet het geval.

Dit betekent niet dat gemeenten hierin geen vrijheid hebben. Het is een lokale afweging, die door de gemeenteraad gemaakt zou moeten worden, om te bepalen of uw gemeente wil bijdragen aan subsidies voor lokale partijen. De VNG kan hierbij slechts adviseren door overwegingen aan te geven, die hierbij meegenomen zouden kunnen worden:

* Het is mogelijk om lokaal een regeling treffen voor subsidiëring van lokale politieke partijen. Er zijn ook al gemeenten die dit in de praktijk hebben gebracht. De VNG verzamelt hiertoe geen gegevens, wel kunt u de Vereniging voor Lokale Politieke Groeperingen (VPPG) raadplegen. Het is overigens niet per se nodig om dit te regelen via een subsidieverordening, zolang de subsidieverlening voldoet aan de Algemene Wet Bestuursrecht (AWB), hoofdstuk 4, titel 4.2.

* Volgens de minister van Binnenlandse Zaken kunnen objectieve criteria ertoe leiden dat alleen niet-landelijke lokale partijen voor subsidiëring in aanmerking komen. Deze redenering is discutabel, aangezien het feit dat een landelijke partij wel subsidie ontvangt, niet automatisch inhoudt dat de lokale afdeling daarvan meeprofiteert. Het gelijkheidsbeginsel kan dus wel degelijk in het geding zijn, wanneer een gemeente besluit alleen "echte" lokale partijen te subsidiëren. Het is bovendien lastig om te bepalen wat precies het onderscheid is tussen een lokale partij en een lokale afdeling van een landelijke partij, aangezien er veel "grensgevallen" bestaan.

* Het verstrekken van subsidies brengt, behalve extra financiële lasten, over het algemeen extra administratieve lasten met zich mee. Er zal namelijk controle moeten plaatsvinden op de juiste besteding van subsidies, volgens de regels van de AWB.

* Afhankelijk van het doel dat de gemeente met subsidiëring beoogt, kunnen ook andere maatregelen genomen worden waarmee hetzelfde doel bereikt wordt. Een voorbeeld: wanneer lokale partijen subsidie vragen om hiermee hun verkiezingscampagnes te financieren, kan de gemeente ook besluiten om budget aan te wenden voor de organisatie van verkiezingsdebatten of andere faciliteiten, zoals het plakken van verkiezingsposters, waar alle politieke partijen van kunnen profiteren. Dit zou als voordeel hebben, dat de gemeente niet één of enkele politieke partijen "voortrekt" en zijn onafhankelijke rol ten opzichte van politieke partijen borgt.

Bron: Raadsverkiezingen.nl